Fiillerde Kip-Kişi-Olumsuz-Soru

Fiillerde zaman şahıs veya dilek bildiren ek almış biçimlerine kip denir. Dilimizde fiil kipleri ikiye ayrılır: 

A. Haber Kipleri: Haber kipleri işin oluşun veya hareketin zaman ve şahsa bağlı olarak meydana geldiğini bildiren kiplerdir. Bunlara bildirme kipleri de denir.

 

1. Belirli (-di'li) Geçmiş Zaman Kipi: Eylemin sözün söylendiği andan önceden yapıldığını söyleyenin kesin inancıyla tam anlatır: 

Fiillerde bulunan "-di -du -dü -tu" ekleri -di'li geçmiş zamanı belirtirler.

 

Örnek: 

Öğretmenimiz sınıfa geldi. Bütün çocuklar bahçeye koştu.

 

2. Belirsiz (-miş'li) Geçmiş Zaman Kipi: Eylemlerin sözden önce yapıldığını bildirir ancak kesinlik yoktur. Söyleyen kendisi duyup görmemiş işitmiştir. Bu kip masallara yakışır. Fiillerde bulunan "-muş -mış -miş -müş" ekleri -miş'li geçmiş zamanı belirtirler.

 

Örnek:

Okul bahçesinde üç tur koşmuş. Havalar soğuyunca üşütmüş.

 

3. Şimdiki Zaman Kipi: Eylem ile anlatımın birlikte olduğunu bildiren zamandır. Şimdiki zaman kipinin eki "-yor" fiillere hiç değişikliğe uğramadan eklenir.

 

Örnek:

Ders çalışıyorum.

Alışveriş yapıyorum.

 

4. Gelecek Zaman Kipi: Eylem ile anlatımdan sonra yapılacağını bildiren zamandır. Gelecek zaman kipinin ses uyumuna göre "-ecek -acak" tır.

 

Örnek:

Aynur tiyatroya gidecek. Birlikte eğleneceğiz.

 

5. Geniş Zaman Kipi: Eylem her zaman yapılabileceğini bildiren zamandır. Gelecek zaman kipinin ekleri "-ar -er -ır -ir -or -ör ur -ür -r" dir.

 

Örnek:

Akşamları trene binerim. 

Her gece oyun oynarım.

 

B. Dilek Kipleri: Bir eylemin yapılması ya da bir oluşun meydana gelmesini dilek anlamı vererek anlatan kiplerdir. Dörde ayrılır:

 

1. Gereklilik Kipi: Bir iş oluş veya hareketin gerekliliğini anlatır. Ekleri ses uyumuna göre "-meli -malı" dır.

 

Örnek:

Haftada bir kitap okumalıyım

Kestikten sonra affımı istirham etmelisin

 

2. İstek Kipi: Bir iş oluş veya hareketin yapılmasının olmasının istendiğini belirten kiptir. Ekleri ses uyumuna göre "-e -a" dır

 

Örnek:

Şimdi affını yazayım.

İstirhamım kabul olunmazsa kendi başımın kesilmesini isteyeyim.

 

3. Dilek Şart Kipi: Bir dilek ve şartın anlamı bulunmaktadır. İş veya oluşun hareketin meydan gelmesi bir şarta bağlıdır. Ekleri ses uyumuna göre "-se -sa" dır.

 

Örnek:

Babam gelirse gideceğiz.

Okusa da babası gibi adam olsa.

 

4. Emir Kipi: Bir iş oluş veya hareketin olmasını yapılmasını veya yapılmamasını emretmek için kullanılır.

 

Örnek:

Hayır bey hayır!

Padişahın emrinden çıkma.

 

NOT:İnsan kendine emir veremeyeceğinden bu kipin birinci tekil ve çoğul şahısları yoktur.