--> --> --> TÜRKÇE DERSİMİZZ --> --> --> TÜRKÇE DERSİMİZZ
TÜRKÇE DERSİMİZ
Türkçe Dersi Bilgi&Paylaşım

Fiilde Yapı (Birleşik Fiiller)

YAPILARINA GÖRE FİİLLER:

 

Yapılarına göre fiiller üç grupta incelenir.

 

A) Basit Fiiller:

 

Hiçbir yapım eki almamış fiillerdir. Fiil köklerine gelen çekim ekleri (zaman, şahıs) fiilin anlamını değiştirmediğinden böyle fiillere de basit fiil denir.

 

* Durmuş bir saat de günde iki kez doğruyu gösterir.

* Güzel söz söyleyebilmek için güzel düşünmek gerekir.

* Dostluk bir şemsiyeye benzer.İnsan onları ancak kötü havalarda ister.

* İstediğim her şeyi yaptım;çünkü yapamayacağımı düşündüğüm şeyi istedim.

* Büyük adam büyük olduğunu; büyüklüğün küçüklük olduğunu bilir.

 

B) Türemiş (Gövde) Fiiller:

 

Yapım eki almış fiillerdir. Türkçede fiil türetmenin iki yolu vardır:

 

1) İsim kök ya da gövdelerinden fiil türetme:

 

* güzel-leş       *sarı-ar                *ışıl-da          *göz-le

 

*az-al              *ben-imse             *ince-l          *düz-el

 

*su- sa            * sivri-l                 *yaş-a           * kan-a

 

2) Fiilden fiil türetme:

 

* sev-in           *çık-ar               * kız-ış            *bak-ış

 

* öl-dür      * taşı-t        *at-ıl       *kan-dır      *koş-tur

 

 

 

C) BİRLEŞİK FİİLLER:

 

En az iki sözcüğün birleşmesiyle oluşan fiillerdir.

Üç grupta incelenir:

 

A) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller:

 

Bir isimle bir fiilin anlam yönünden birleşip  kaynaş -masıyla oluşur.  Bu sözcüklerden biri  ya da ikisi ger -çek anlamını yitirir.Deyimlerin çoğu bu türe örnektir.

 

* Sen kimsin ki bana kafa tutuyorsun?

* Bu tehditlerinle gözümü korkutamazsın.

* Annemin yemekleri hoşuna gitti mi?

* Odasında kitaplarına göz atıyordu.

* Adama laf anlatmaktan dilimde tüy bitti.

* Konuşulanlara ben de kulak kabarttım.

* İş için yüzlerce kişi başvurmuştu.

 

B) Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller:

 

  İsim soylu bir sözcüğün üzerine –et , -ol , -kıl , -eyle

gibi yardımcı eylemler getirilerek yapılır.

 

* Seven bu gönül seni asla terk etmeyecek.

* Hayat uykuyla uyanıklık arasında raks eder.

* Bu usanç duyan gözlerim bir şeyde karar kıldı.

* Seyreyleyelim mehtabı yıldızların altında.

 

UYARI 1: Bu türle yapılan birleşik fiilin isim kısmında bir ünlü düşmesi ya da bir ünsüz türemesi varsa birle- şik fiil bitişik yazılır.

 

* Akşamı seyredeyim senin bakışlarında.

* Benliğime hakim olur bir deli rüzgar.

* Bir gün yeniden bana döneceğini hissediyorum.

* Ama dönsen de seni asla affetmeyeceğim.

* Sabreden derviş muradına ermiş.

 

UYARI 2 : Et- , ol- yardımcı eylemleri tek başına bir anlam taşıyorsa  ve önündeki isimle kaynaşmamışsa kendi görevinde kullanılmış demektir yani asıl fiildir.

 

* Ben ettim sen etme.

* Köyümüzde şimdi kirazlar olmuştur.

* Elindeki gömlek ancak beş milyon lira eder.

* Boş zamanlarımda kütüphanede olurum.

 

C) ÖZEL ( KURALLI ) BİRLEŞİK FİİLLER:

 

İki fiilin birleşmesi yoluyla oluşur. Tamamı bitişik yazılır. Dört grupta incelenir:

 

1) Yeterlilik Fiili ( fiil + ebil-) :

 

Cümleye gücü yetme ve olasılık anlamı katar.Fiilin üzerine ebilmek getirilerek oluşturulur.

 

* Okula geç kalırsam öğretmenim kızabilir. (o)

* Bu genç yaşımda ölebilirim (o)

*En güzel şiirlerimi söylemeden gidebilirim buralardan (o)

* Bir gece ansızın gelebilirim. (o)

* Sevinçten kapında bayılabilirim.

* Sınıfı geçebilirim (g.y)

 

UYARI: Yeterlilik fiilinin olumsuzunda bil- fiili düşer. Fiilin üzerine –ama , -eme getirilerek yapılır.

 

* Yapabilirim à yapamam. (yeterlilik birleşik fiilinin olumsuzu)

* yaparım    à   yapmam  ( geniş zamanın olumsuzu)  

* Görebilirsin à göremezsin (yeterlilik birleşik fiilinin olumsuzu)

Atamam kendimi mavi denize dünya güzel. (atabilirim: yeterlilik birleşik fiilinin olumsuzu)

 

2. Tezlik Birleşik Fiili: (Fiil+iver-):

 

Cümleye tezlik çabukluk anlamı katar.

 

* Uzanıp tutuver elimi ne olur geri dön.

* Akşamın derin kızıllığında kayboluverdim.

Uzanıverse gövdem taşlara boydan boya.

* Polisler kaçan hırsızı yakalayıverdi.

* Annesini görünce yanına koşuverdi.

 

NOT: Olumsuzluk eki –ma, -me asıl eylemden sonra gelirse önemsizlik, yardımcı fiil olan  ver- den sonra gelirse olumsuz tezlik bildirir.

 

* Sen de o filmi görmeyiver. (önemsizlik)

* Her şeye maydanoz oluverme. (olumsuz tezlik)

 

3. Süreklilik Birleşik Fiili (fiil+ edur, kal, gel):

 

    Cümleye devam etme, süreklilik anlamı katar.

 

* Bu hikaye yıllardır süregelir.

* Televizyonun karşısında uyuyakalmışım.

* Gidedursun turnalar, gurbet ellere.

* Listede ismimi göremeyince listeye bakakaldım.

 

4. Yaklaşma Fiili (fiil+ eyaz) :

 

Eylemin gerçekleşmesine çok az bir zaman kaldığını ifade eder.Az kalsın olacaktı anlamı verir.

 

* Kaldırımda yürürken düşeyazdım.

* Onu karşımda görünce korkudan öleyazdım

--> --> --> TÜRKÇE DERSİMİZZ Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol